दिवाळी, म्हणजे प्रकाशाचा आणि आनंदाचा सण, दरवर्षी येणारा हा उत्सव भारतीय संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे. हा सण केवळ भारतातच नव्हे, तर जगभरातील भारतीय समुदाय मोठ्या उत्साहाने साजरा करतात. दिवाळीला दीपावली म्हणजेच दिव्यांचा उत्सव असेही म्हणतात, कारण या सणात घराघरांत, गल्लीबोळांत आणि मंदिरांमध्ये दिवे लावले जातात. हे दिवे अंधारावर प्रकाशाचा विजय आणि वाईटावर चांगल्याचा विजय यांचे प्रतीक मानले जातात.
● दिवाळीचे महत्त्व :
दिवाळी हा सण हिंदू धर्मातील सर्वात महत्त्वाचा सण मानला जातो. या सणामागे अनेक पौराणिक कथा आहेत. त्यापैकी सर्वात प्रसिद्ध आहे भगवान राम यांचा १४ वर्षांचा वनवास संपवून अयोध्येत परत येण्याची कथा. राम, सीता आणि लक्ष्मण यांच्या परतण्याच्या आनंदात अयोध्येतील लोकांनी दीप प्रज्वलित करून त्यांचे स्वागत केले, अशी आख्यायिका आहे. तसेच, या सणात माता लक्ष्मी आणि भगवान गणेश यांची पूजा केली जाते. लक्ष्मी ही संपत्ती आणि समृद्धीची देवता, तर गणेश हे विघ्नहर्ता आणि नव्या कार्याची सुरुवात करणारे देवता मानले जातात.
दिवाळी केवळ धार्मिक दृष्टिकोनातूनच नव्हे, तर सामाजिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनातूनही महत्त्वाची आहे. हा सण लोकांना एकत्र आणतो, कुटुंबीय आणि मित्रमंडळी यांच्यातील बंध दृढ करतो. या काळात लोक एकमेकांना भेटी देतात, मिठाई आणि भेटवस्तूंची देवाणघेवाण करतात आणि आनंद साजरा करतात.
● दिवाळीचा उत्साह :
दिवाळीच्या तयारीला काही आठवड्यांपूर्वीच सुरुवात होते. घरांची स्वच्छता, रंगरंगोटी, नवीन कपडे, दागिने आणि मिठाई यांची खरेदी यामुळे बाजारपेठा गजबजून जातात. घरात रांगोळ्या काढल्या जातात, आकाशकंदील लावले जातात आणि मातीचे सुंदर दिवे प्रज्वलित केले जातात. या सणात फराळाच्या पदार्थांना विशेष महत्त्व आहे. चकली, शंकरपाळे, लाडू, करंजी असे अनेक पदार्थ घरोघरी बनवले जातात.
दिवाळीच्या पहिल्या दिवशी धनत्रयोदशी साजरी केली जाते. या दिवशी नवीन वस्तू, विशेषतः सोने-चांदी खरेदी करण्याची प्रथा आहे. नरक चतुर्दशी, लक्ष्मीपूजन, अन्नकूट आणि भाऊबीज हे दिवाळीचे इतर महत्त्वाचे दिवस आहेत. प्रत्येक दिवसाचे स्वतःचे असे खास वैशिष्ट्य आहे.
● पर्यावरण आणि दिवाळी :
आजकाल, पर्यावरणाचा विचार करून दिवाळी साजरी करण्याकडे लोकांचा कल वाढत आहे. फटाक्यांमुळे होणारे प्रदूषण टाळण्यासाठी अनेकजण पर्यावरणपूरक दिवाळी साजरी करतात. मातीचे दिवे, नैसर्गिक रंगांच्या रांगोळ्या आणि कमी धूर करणारे फटाके यांचा वापर वाढला आहे. तसेच, काही ठिकाणी सामूहिक फटाक्यांचे कार्यक्रम आयोजित केले जातात, ज्यामुळे वैयक्तिक फटाक्यांचा वापर कमी होतो.
● निष्कर्ष :
दिवाळी हा सण आपल्याला जीवनात आशा, प्रेम आणि एकता यांचे महत्त्व शिकवतो. हा सण आपल्याला आपल्या संस्कृतीशी जोडतो आणि आपल्या मनातील नकारात्मकता दूर करून सकारात्मकतेचा प्रकाश पसरवतो. यंदाच्या दिवाळीत आपण सर्वांनी पर्यावरणाचा विचार करत, आपल्या कुटुंबासोबत आणि समाजासोबत आनंदाने हा सण साजरा करूया.
सर्वांना दिवाळीच्या हार्दिक शुभेच्छा !
■□■
